LOUIS

MASSIGNON (1883-1962)

Ahmed

Yüksel ÖZEMRE

Azîz

dost Memduh Cumhur'a

muhabbetle

ithâf olunmuştur

Hayatı

Papa XII. Pius'un (1876-1958),

hakkında: "Katolik bir müslümandır" hükmünü vermiş olduğu Ferdinand Jules

Louis Massignon 25 Temmuz 1883'de Fransa'da Nogent-sur-Marne'da doğmuş, Paris'de

Louis-le-Grand Lisesi'ni bitirdikten sonra

üniversiteden 1904'de târih diploması ve 1906'da da edebî ve konuşulan

Arapça diplomasını almıştır. 1906 yılında Gaston Maspéro'nun^[1] yönetimindeki Kāhire

Şarkî Arkeoloji Fransız Enstitüsü'ne atanmıştır.

Massignon, 1906-1907'de Mısır'da

kendisinden 6 yaş büyük, lûtî, fakat daha sonra İslâmiyet'i kabûl edip ihtidâ

eden, ama intihâr ederek hayatına son veren ispanyol Luis de Cuadra'ya karşı

duyduğu şiddetli ihtiras ve bunun neticesinde yaşadığı sefih hayatı, 1908'deki

köklü tövbesinden sonra, "Cehennem mevsimim" diye

nitelendirecektir.

Mezopotomya'da bir araştırma

heyeti ile bulunuyorken Osmanlı makāmları tarafından casusluk töhmetiyle tevkif

edilen Massignon'un, 1908'de 2 Mayıs'ı 3 Mayıs'a bağlayan gece Dicle nehri

üzerinden kendisini Bağdat'a götüren vapurda bıçakla giriştiği intihâr

teşebbüsünün başarısız kalmasının hemen akabinde yaşadığı mânevî bir hâl onu,

birdenbire, hem bu sefih hayatından koparmış ve hem de o zamana kadar şüphe ile

bakıp ilgilenmediği dine yöneltmiştir^[2]. Bu olayın mâhiyetini

hiçbir zaman açıklamamış olmasına rağmen bundan sonra gelişen mânevî tekâmülünün

tümünü hep bu olaya bağlamıştır.

1914'de yeğenlerinden biriyle,

Marcelle Dansaert ile evlendikten sonra Fransa'nın Şark Ordusu'nda önce Gelibolu

savaşında ve daha sonra da 1917-1919 arasında fransızlar ile ingilizlerin ortak

Sykes-Picot misyonunda meşhur ingiliz casusu Lawrence'ın faaliyetlerini yakından

izlemekle de görevli istihbârat subayı olarak çalışmış; ve 9 Aralık 1919'da

düşen Kudüs'e Lawrence ile birlikte girmiştir. 1928 yılına kadar Fransız

İstihbârat Servisi için kaleme aldığı raporlar arap milîyetçiliği, arap dili

ve Sûriye'deki Fransız Mandası'nın sorumlularının hatâları hakkındaki isâbetli

tesbitlerini dile getirmektedir.

Birinci Dünyâ Harbi bittikten sonra

Revue du Monde Musulman (Müslüman Dünyâsı Dergisi) direktörlüğünü yapan

Massignon, bu harb sırasında Louvain'de alman ordusunun 26 Ağustos 1914'de

çıkardığı bir yangın sonucu müsveddeleri yanmış olan "La passion d'Al-Hosayn

ibn-Mansour al-Hallaj, martyr mystique de l'Islam exécuté à Bagdad le 26 mars

922" (26 Mart 922'de Bağdat'ta İnfâz Edilen İslâm'ın Mistik Şehidi Hüseyin

İbn Mansûr Hallac'ın Azabı) başlıklı âbidevî doktora tezini^[4] yeni baştan yazarak

1922 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde doktora imtihanını başarmıştır. Bu

tezinde İslâm Mistisizmi'nin özgünlüğünü savunmuş; fakat bunun Hıristiyan

Mistisizmi ile olması mümkün temas noktalarına da

değinmiştir.

1919-1924 arasında Collège de

France'da^[5] Le Châtelier'nin

profesör vekili olarak olarak çalıştıktan sonra 1926 yılında, aynı yerde, kürsü

profesörü olarak atandığı İslâm Sosyolojisi Kürsü'nde 1954 yılında emekli

oluncaya kadar ders vermiştir. İslâmî Araştırmalar Dergisi'ni kuran

Massignon 1933 yılında Sorbonne Üniversitesi'ne bağlı École Pratique

des Hautes Études'e (Yüksek Araştırmalar Amelî Okulu'na) bölüm başkanı

atanmış ve aynı yıl Kāhire Arap Akademisi'ne üye

seçilmiştir.

İslâm

dinine, kültürüne ve ahlâkına büyük bir hayranlık duyan Massignon 1934 yılında

mısırlı bir hıristiyan olan Mary Kahîl[6]

ile birlikte Dimyat/Mısır'da Bedeliyye^[7]

adını verdiği, duaya ve müslümanlara ferâgat-i nefs ve bir kardeşlik bağı ile

yaklaşmaya dayanan, hıristiyanlara mahsus bir hayır cemiyeti kurmuştur.

Bedeliyye'de hıristiyanlar, özellikle, Cuma Namazı'na denk düşen bir

eş-zamanlıkla İslâm-Hıristiyan kardeşliği için dua

etmekteydiler.

Bu hayır

cemiyetinin kurucusu hâline gelebilmesi için, Massignon'un, "Müslümanlardan

nefret ediyor" diye 1913'de evlenmekten vaz geçmiş olduğu Mary Kahîl'in üzerinde

1934 yılına kadar fevkalâde hayrlı bir tesir icrâ etmiş olduğu âşikârdır. Gene

Mary Kahîl ile birlikte 1940 yılında Kāhire'de, ömrünün sonuna kadar sıkısıkıya

sarılacağı yönlendirici bir fikir olarak "İbrâhimî misâfirperverlik" adına,

Hıristiyanlık ile İslâm arasında bir karşılaşma ve diyalog zemini oluşturmak

üzere Dārü-s Selām Kültür Enstitüsü'nü kurmuştur.

Türkiye'de

Tarsus'da ve Efes'de, kezâ Fransa'nın Brötanya vilâyetinde Côtes d'Armor'daki

Vieux Marché'de halk tarafından "Yedi Uyuyanlar"a izâfe edilen mağaralar

bulunmaktadır. Massignon Kur'ân'da XVIII. sûre olan Kehf Sûresi'nde sözü edilen

"Mağara Arkadaşları"nın (Ashâb-ı Kehf'in) başından geçmiş olanlarla bu

mağaralar arasında kurulan ilişkinin İslâm-Hıristiyan yakınlaşmasına sebeb

olabileceğine inanmış; ve, Efes'in aynı zamanda Meryem Ana, Mecdelli Meryem ve

Havârî Yahyâ dolayısıyla gerek hıristiyanlar gerekse müslümanlar için bir

ziyâretgâh olmasının avantajını kullanarak, Efes'deki ve Brötanya'daki

mağaralara her yıl toplu ziyâretler yapılmasını organize etmiştir. Özellikle de

Brötanya'daki "Yedi Uyuyanlar" mağarasına her yıl Temmuz'da yapılan toplu

ziyârete mutlakā katılmıştır.

II. Vatikan Konsili'nde Musevîlik

ile ilgili bir karar metninin hıristiyanlık-dışı diğer dinlere ve özellikle

İslâm'a da açık olması husûsunda, Konsil üyesi olmamasına rağmen, Papa VI.

Paulus ile Konsil'in üyesi papazları tahrik ve iknâ eden Massignon olmuştur.

"Nostra Aetate Deklârasyonu" denilen bu metin, Katolik Kilisesi'nin

müslümanlar hakkında olumlu beyânda bulunan

ilk resmî belgesidir.

Massignon'un Mısır'da sıkı dostluk

kurduğu şahıslar arasında: 1945-1947 döneminde El Ezher'in rektörü olan Şeyh

Mustafa Abdürrâzîk; ve bu zâtla taban tabana zıd bir tutum içinde bulunan,

müfrit modernizm yanlısı, 1950-1952 arasında Mısır Millî Eğitim Bakanı görevinde

bulunmuş olan Tâhâ Hüseyin (1889-1973); ve kendi sâdık öğrencisi olan, II.

Vatikan Konsili'nin müslümanlara bakışını değiştiren metnin Konsil içindeki

gayretleriyle zeminini pekiştiren Peder Georges Chehata Anawati (1904-1994)

önemli yer tutmaktadırlar.

1947 yılında İran Araştırmaları

Enstitüsü'ne ve Millî Müzeler Komisyonu'na seçilen Massignon 1952

yılında da dâvetli Profesör olarak A.B.D. ve Canada'da dersler vermiş, 1954'de

de yaş haddinden dolayı Collège de France'dan emekliye ayrılmıştır. 75 yaşında

siyâsî faaliyetleri yüzünden bir de tutuklanmış olan Louis Massignon, 79 yaşında

iken 31 Ekim 1962 de Paris'de vefât etmiştir.

Massignon, bütün ömrü boyunca, bir

düşünce ekolü kurmasına ya da görüşlerinin herkes tarafından kabûl edilmesine

engel olan pekçok eksantrik fikir ileri sürmüştür. Ama onun İslâm için duyduğu

köklü ilgi ve muhabbet dolayısıyla açtığı cihâd ilmî eserleri sâyesinde konunun

uzmanları ve bütün ömrü boyunca sürdürdüğü siyâsî faaliyet sâyesinde de fransız

aydınları nezdinde muazzam bir tesir icrâ etmiştir. II. Vatikan Konsili'nde

Kilise'nin İslâm'a bakış açısını değiştirmesi hâriç olmak üzere, Massignon'un

yazıları olsun diğer siyâsî faaliyetleri olsun ona pratikte zaferler kazandırmış

değildir; ama Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında muhabbet ve karşılıklı

saygıya dayanan ortak bir yakınlaşma zemini bulmak için 50 sene süresince

sergilemiş olduğu o muhteşem kararlılığın ve fîsebîlillāh cihâdın Batı'da da

Doğu'da da pekçok aydının din ile olan ilişkilerinin yeniden şekillenmesine yol

açmış olduğu da reddedilmesi mümkün olmayan bir vâkıadır.

Massignon'un İç Âlemi

ve

Bunun Davranışına

Yansıması

25 yaşına kadar dinle hiç ilgisi

olmamış, hattâ uzun süre sefih ve agnostik bir hayat sürmüş olan Massignon'un,

2-3 Mayıs 1908 gecesi, hiç beklemediği bir anda vuku bulan: 1) hayatını bir anda

alt-üst etmiş, 2) kendisinin Fransisken Tarîkatı'nın bir mensûbu olarak dine

dönmesine sebeb olmuş; ama 3) mânevî susuzluktan yanan gönlünü bir türlü tatmîn etmeyen Hıristiyanlığın

yansımalarını, büyük bir cezbe ile, Hz İsâ'nın kader bakımından bir benzeri ve

tecellîsi olarak telâkkıy ettiği Hallâc-ı Mansûr'da, Hz Meryem'in bir başka

tecellîsi olarak telâkkıy ettiği Hz Fâtımatü-z Zehrâ'da^[8] ve hıristiyan iken

müslüman olup da Hz Muhammed'in "Benim Ehl-i Beytim'dendir" diye ta'zîz

ettiği Selmân-ı Fârisî'de aramaya sevkeden, kendisine yaşatılmış olan o muazzam

mânevî tecrübe acabâ neydi?

Massignon bütün mânevî tekâmülünü,

yaşadığı bu rahmânî tecrübeye bağlamış ve bunu her fırsatta açıkça

ifâde etmiştir. Dostlarından Paul Claudel'in^[9] bu tecrübenin ayrıntılı

hikâyesini yayınlaması için kendisine yaptığı baskılara rağmen Massignon, bu

"lafza sığmaz" tecrübenin mâhiyetinden bahsetmeye aslā yanaşmamış, yalnızca

kendisini bir "Yabancı"nın ziyâret ettiğini beyân etmiştir. Bunu hâtıralarında,

başarısız intihâr teşebbüsünü imâ ederek: "bıçak darbesi beni es geçip de

Sana dokunduğu an" diye dile getirmektedir. Jean Moncelon'a göre^[10] Massignon'un o muazzam

mânevî tecrübedeki sırrı, gene kendi ifâdesine göre: "Sonunda her şeyi yakıp

yok eden o semâvî ateşti" (Massignon acabâ "Her şeyi kendine gark ederek

tevhîd eden Nûr" mu demek istemişti?)

Massignon bu rahmânî tecrübeden

sonra:

1.

Sefih

hayatına tövbe ederek mânevîyata yönelmiş;

2.

Evlenmiş;

3.

İbrâhim

Birâder adını seçerek Fransisken Tarîkatı'na girmiş^[11];

4.

Hıristiyanlığı red ve terk etmiş

olmasa bile İslâm'ı vahiy dini, Hz Muhammed'i de Allāh'ın elçisi olarak

tanımış;

5.

Hallac-ı Mansûr, Hz Fâtımatü-z

Zehrâ ve Selmân-ı Fârisî'ye insanı hayrete düşüren bir hayranlık beslemiş ve

haklarında pekçok bilgi bulunan bu zevât aracılığıyla haklarında pek az bilgi

bulunan Hz İsâ'yı, Hazret-i Meryem'i ve Havârîleri daha iyi anlamaya

çalışmış;

6.

Yakaladığı ipuçlarıyla

Hıristiyanlık ile İslâm'ın söylemlerinde farklı ama temelde bir olduğuna

inanmış;

7.

Batılı

müsteşriklerin müslüman topluluklarına vermiş oldukları zararları tesbit ve

teslim etmiş; bunları açık açık ifâde ve ilân ederek cihâd etmekden

çekinmemiş;

8.

Hz

İbrâhim'in koruması altında her iki dinin mensûblarının biribirlerini birâderâne

bir muhabbetle anlamaları gerektiğine inanmış;

9.

Daha da

ileri giderek böyle bir diyaloğun tesisi için kendisini kefil ve

bedel olarak idrâk etmiş;

10.

Duaya

ve müslümanlara ferâgat-i nefs ve bir kardeşlik bağı ile yaklaşmaya dayanan bir

hayır cemiyeti olan Bedeliyye'yi kurmuş;

11.

Müslümanlar ile hıristiyanların

biribirlerini muhabbet ve tahammülle anlamaları için dergiler çıkartmış,

kitaplar yazmış, konferanslar vermiş, merkezler ve enstitüler kurmuş, öğrenciler

yetiştirmiş;

12.

İslâm

mistisizminin batılı müsteşriklerin göstermek istedikleri gibi şuradan buradan

toplama senkretist bir mistisizm değil özgün bir mistisizm olduğunu

savunmuş;

13.

Müslümanlarla hıristiyanların

biribirlerini anlamalarının yolunun fıkhî tartışmalarla değil her iki dinin

mistik yanlarındaki ortak noktalar aracılığıyla olabileceğini savunmuş; bunun

için: 1) müslümanları ve hıristiyanları ortak oruç tutmaya, 2) her iki din

mensûblarının yakınlaşmalarını sağlamak üzere kutsal sayılan yerlere ortak

ziyâretler yapmaya teşvik etmiş, ve 3) bu hareketlerde daima başı

çekmiş;

14.

Kilise'nin müslümanlara karşı

nefrete dayanan geleneksel tavrını II. Vatikan Konsili'nde terketmesini sağlayan

zemini hazırlamış; Konsil üyesi olan talebesi Peder Georges Chehata Anawati de

bu zeminin Konsil kararı olarak kayda geçirilmesinde etkili

olmuştur.

1908'den 1962'deki vefâtına kadar

Massignon hayâtının gâyesi olarak addettiği bu tavırlarını: 1) bir cihâd idrâkiyle 2)

cezbeyle, 3) ısrarla ve 4) muhabbetle

sürdürmüştür.

Massignon gençliğinde işlemiş

olduğu günâhların ağırlığını hayatı boyunca keskin bir idrâk ile yaşamış ve

bundan dolayı da mânevî ızdırab ve çile dolu bir ömür sürmüştür. Onun vicdânı,

ancak, bütün günâhkârlara bedel olan bir "adak"

olarak kendisini Allāh'a sunması ve bu adağın gerektirdiği ahlâkî vecîbeleri

gerçekleştirmesiyle nısbî bir huzura kavuşmuştur. Massignon'un her gün yapmakta

olduğu bir duayı kendisine defalarca hatırlatmış olduğunu Vincent-Mansour

Monteil'den^[12] öğreniyoruz: "

Allāh'ım! Benim gaddarca öldürülmemi ve hem de bunun bugün vuku bulmasını

lûtfet!"

Massignon, hıristiyan dünyâsında

K. Huysmans (1848-1907) gibi büyüye ve cinlere düşkün bir romancı, papazlıktan

tard edilmiş Boullan gibi bir satanist,

Anne-Catherine Emmerich (1774-1824) gibi ellerinde ve ayaklarında, (Hz

İsâ'nın haca gerilmesi sonucu haca çivilenen el ve ayaklarındakiler gibi fakat

kendiliğinden oluşan) yaralar (stigmat'lar) açılan bir râhibe, kezâ aynı

stigmatlara dûçar olmuş olan Marie des Vallées (1590-1656), Şeyh Mustafa

Abdürrâzîk gibi ortodoks bir müslüman, Tâhâ Hüseyin gibi islâma bakış açısı

iyice çarpık müfrit bir modernist gibi daha çok marjinal şahıslara büyük merak

duymuştur. Boullan'ın Huysmans üzerindeki kötü etkisinin eninde sonunda

Huysmans'ı dine döndürmüş olduğu gibi arkadaşı Luis de Cuadra'nın kendisi

üzerindeki kötü etkisinin de kendisinin dine yönelmesine vesile teşkil etmesi

arasında paralellik kurmuştur. Râhibe Anne-Catherine Emmerich ile Râhibe Mary

des Vallée'de de onu cezbeden, bu kadıların da günâhkârlara bedel

ve adak olarak kendilerini Allāh'a adamış olmalarıdır.

2-3 Mayıs 1908 gecesi vâkı' olan

mânevî hâlin, Massignon'da, ömrü boyu sürecek olan bir cezbe hâli tesis etmiş,

ve kendisinin de bu cezbeyi tek başına hazmetmekten âciz kalmış olduğu

görülmektedir. Massignon bu târihten sonra hep arayış içinde olmuş fakat Kader

onun bu cezbesini kendisine hazmettirip de onu temkin ve sükûna sevkedecek bir

Kâmil Mürşid'i karşısına çıkarmamıştır. İlim adamı olarak verdiği eserlerindeki

isâbetlilik ve ağırbaşlılık ile şahsî ve kamuya açık davranışlarındaki coşkunluk

ve "uçlar"da dolaşması arasındaki tezad: 1) duyduğu suçluluğun telâfisi için

kendisini günâhkârlara kefil ve bedel olarak idrâk

etmesi ile 2) cezbesinin biribirlerini kovalamasının eseri olarak

yorumlanabilir.

Yukarıda da işâret edilmiş olduğu

vechile Massignon Hallâc'da Hz İsâ'nın ve Hz Fâtımatü-z Zehrâ'da da Hz Meryem'in

alter-ego'larını^[13] müşâhede ettiği için,

farklı bir dinin insanları olmalarına rağmen, onlara âşık olmuştur. Pekiyi ama

Massignon, Hallâc-Fâtıma-Selmân üçlüsünde, Selmân-ı Fârısî'yi acabâ kimin

alter-ego'su olarak teşhis etmişti de ona bu kadar engin bir muhabbet

beslemekteydi?

Massignon bu konuda sessiz

kalmakta ise de Selmân'ın hıristiyan iken ihtidâ etmiş, Hz Muhammed'in

vefâtından sonra Hz Ali'ye beyât etmiş sâdık bir dost olması

olgularıyla Massignon'un, hıristiyan olmasına ve açıkça müslüman olduğunu hiçbir

yazısında belirtmemiş olmasına rağmen İslâm'ı vahiy dini Hz Muhammed'i de

peygamber olarak kabûl etmesi karşısında pekālâ ihtidâ etmiş sayılacağı; ayrıca

buna rağmen hıristiyan vasfını da aslâ reddetmeyip ona da sâdık

kalması olguları arasındaki paralellikten hareketle kendisini Selmân ile

özleştirmekte olduğunu, yâni Selmân'ı, kendisinin alter-ego'su olarak

teşhis etmekte olduğunu söyleyebiliriz.

Massignon'un Hıristiyanlık ile

İslâm'ı mukāyese ederken çok isâbetli bir değerlendirmesine de işâret etmeden

geçmek istemiyoruz: "Eğer Hıristiyanlık, temelde, Kitâb-ı Mukaddes'i kabûl

etmeden önce Mesih'in kabûlü ve örnek

alınıp taklîd edilmesi ise, buna karşılık İslâm, Peygamber'in örnek alınıp

taklîd edilmesinden önce Kur'ân'ın kabûlüdür".

Massignon'un İstanbul'a geldiğinde

mutlakā ziyâret ettiği şahıslardan biri

Üsküdar Mevlevîhânesi'nin son postnişîni olan Ahmed Remzi Akyürek

Dede (1872-1944) idi. Dede'nin irfânına âşık olan Mas­signon, Dede'ye

müslümanlığını ilân etmek istediğini ifâde ettiğinde Dede'nin, kendisine: "Bâtınen, sen zâten müslümansın. Zâhiren, bu

papaz cüppesini taşırsan İslâm'a daha çok hizmet edersin" demiş olduğu

rivâyet edilirdi. Neyzen Niyâzi Sayın da Memduh Cumhur da, Massignon'un

"müslüman olduğunu" lisânen beyân etmiş olduğunu Abdülbâkıy Gölpınarlı'nın

şahâdetine dayanarak rivâyet etmektedirler.

Eserleri ve

Uslûbu

Massignon'un eserlerinin

bibliyografyası Youakîm Moubârac tarafından yapılmıştır^[14]. Bu bibliyografya 200

kitap ve makāle ile yaklaşık 100 kadar lâyiha, 100 kadar tebliğ ve ders notu,

150 kadar konferans metni ve Kāhire Arap Akademisi'nde arapça olarak

verilmiş 50 kadar da nutukdan oluşmaktadır. En meşhur kitapları

şunlardır:

1. La Passion de Hallâj, Martyr

   Mystique de l'Islam

   (İslâm'ın Sûfî Şehidi Hallac'ın

   Izdırâbı), yeni basım, 4 cild, Gallimard, Paris 1990.

2. Essai sur les Origines du Lexique

   Technique de la Mystique Musulmane

   (İslâm Tasavvufunun Teknik

   Sözlüğünün Kökenleri Hakkında Deneme), yeni basım, CERF, Paris

   1999.

3. Les Trois Prières

   d'Abraham

   (Hz İbrâhim'in Üç Duası),

   yeni basım, CERF, Paris

   1997.

4. Akhbar

   al-Halladj

   (Hallac'dan Haberler), 4. baskı, Vrin, Paris 1975.

5. Hoceїn Mansûr Hallâj:

   Diwan

   (Hüseyin Mansûr Hallac: Dîvan),

   Cahier du Sud, Paris 1955; yeni

   basım, Seuil, Paris 1992.

6. Parole Donnée, précédée

   d'Entretiens avec Vincent-Mansour Monteil

   (Vincent-Mansour Monteil ile Sohbetler'in

   Takaddüm Ettiği, Verilmiş Söz), yeni basım, Seuil, Paris

   1983.

7. Opera Minora

   (Küçük Eserler),

   3

   cild, 2193 sayfa, Dar Al-Maaref, Beyrut 1963.

Massignon ilmî yazılarında çok

dikkatli bir kararlılık sergilemiş ise de dostlarıyla vakı' tartışmalarında

onları şaşırtacak biçimde zıt uçlar arasında salınıp

durabilmiştir.

Massignon'un 1929 yılında

Sühreverdî-i Maktûl'ün (1155-1191) İşrâkî Hikmeti üzerine

dikkatini çekip de daha sonra İran Tasavvuf anlayışı üzerinde pekçok eser

vermesine sebeb olduğu, "şâkirtten de öte" bir dost olarak olarak kabûl

ettiği, École Pratique des Hautes

Études'deki halefi ve hattâ (aşağıda değineceğimiz gibi) mânevî

vasiyetnâmesinin icrâsına memur etmiş olduğu Henry Corbin (1903-1978) bu konuda

şunları söylemektedir:

Massignon'un Siyâsî

Faaliyeti

Massignon'un Fransa'nın araplara karşı

politikasında çoğu kez gizli kalmış olan önemli bir rol oynamıştır. Yukarıda

onun 1917-1919 döneminde Sykes-Picot misyonundaki rolünden bahsetmiştik.

Massignon bundan sonra bakanlıklar arası pekçok komisyonun fikir ve tesbitlerine

sık sık müracaat ettiği bir uzman, ve 1945 yılından îtibâren de Fransa'nın

müslüman ülkeler nezdinde fahrî bir kültür elçisi olmuştur. Collège de

France'dan emekli olduktan sonra Fransa-Fas ve Fransa-İslâm Uyuşum komitelerinde

olsun; Filistin'de Mısır'da, Madagaskar'da, Cezâyir'de ve Fas'da olsun Massignon

daima "ezilmişler"in tarafını tutmuş ve fransız kolonilerinin hürriyetlerine ve

millî hükümranlık haklarına kavuşmaları için olağanüstü gayret sarfetmiş, cihâd

etmiştir. Hasımlarını etkilemek için kullandığı haftalık oruçlar, kutsal yer

ziyâretleri, Gandhi'den esinlenerek başlattığı şiddet karşıtı hareketler onları

şaşırttığı gibi kendisini destekleyenleri de şaşırtmıştır.

Massignon'un

Dostları

Massignon uzun bir ömür boyunca pekçok

kalburüstü aydınla dost olmuş ve bunlarla dostluğunu sâdık ve hatırşinas bir

biçimde sürdürmüştür. Yukarıda değindiklerimizden başka onun dostları arasında

ömrünü Kuzey Afrika Tuaregleri arasında geçirmiş olan râhip Charles de Foucauld;

1931'de Paris'de karşılaşmış olduğu Mahatma Gandhi; K. Huysmans, Paul Claudel,

François Mauriac, Jean Cocteau gibi yazarlar; Muhammed İkbâl, Râşid Rızâ,

Jacques Maritain, Gabriel Marcel, Henry Corbin, talebesi iranlı Ali Şerîatî gibi

filozoflar; Martin Buber, Kardinal J. Daniélou gibi ilâhiyatçılar; Théodore

Monod, Vincent-Mansour Monteil, Maxime Rodinson, Serge de Beaureceuil gibi bilim

adamları; Giorgio La Pira ve Edmond Michelet gibi siyâsîler

vardır.

Türkiye'den de pekçok dost edinmiş olan

Massignon'un dostları arasında Üsküdar Mevlevîhânesi'nin son postnişîni Ahmed

Remzi Akyürek Dede'yi, Yahyâ Kemal Beyatlı'yı^[26] (1884-1958),

Abdülbâkıy Gölpınarlı'yı (1900-1982), Fransa'da kendisine Dr Adnan Adıvar'dan

sonra Türkçe dersleri vermiş olan Nurettin Topçu'yu (1909-1975) ve de Münevver

Ayaşlı'yı^[27] (1906-1999)

zikredebiliriz.

Massignon'un

Vasiyeti

Söz konusu vasîyet Massignon'un Henry

Corbin'e yazmış olduğu 17 Eylûl 1959 târihli bir mektubun muhtevâsıdır. Bu

mektupta Massignon "şâkirtten de öte" dostuna vefâtından sonra ifâ

etmesini arzu ettiği bir misyon yüklemektedir. Bu mektubun ifâdesi hiçbir

şüpheye yer olmayacak kadar açıktır: "Aslında, kaderin hükmü gereği^[28], benim düşünceme en

yakın olan, istidâdı da benimkine en yakın olan sizsiniz; ve ben bu âlemi

terkettiğimde, Allāh'ın Hallâc-ı Mansûr, Fâtımatü-z Zehrâ ve onların

aracılığıyla Selmân ve Muhammed için bana ilhâm etmiş olduğu kutsal dostluğu

savunmak üzere ilk önce size güveniyorum"^[29].

Massignon bu mektubunda Hallâc'ın

Azabı hakkındaki eserinin 2. baskısını hazırlamak üzere vermiş olduğu sözün

gerçekleşmesi için Henry Corbin'in kendisini dualarıyla desteklemesini de taleb

etmişti. Ne yazık ki bu konuda Henry Corbin'in duaları değil Massignon'un

sağlığı yetersiz kalacaktı. Massignon'un bu âbidevî eserinin 2. baskısı

vefâtından 13 yıl sonra 1975'de Louis Gardet^[30] (1904-1986) ve Henri

Laoust'nun^[31] (1905-1983) himmetleriyle 4 cild hâlinde

yayınlanabilecekti. Henry Corbin ise üstâdının Hallâc hakkındaki gayretlerine

katkıda bulunmak için, "içinde Hallâc'ın eserlerinin, yorumlarıyla birlikte,

anahtarı bulunan", Rûzbehân-ı Baklî'nin (öl. 1209) Şerh-i

Şathiyyât isimli eserinin edisyonunu gerçekleştirecekti (Tahran, 1966 ve

1981).

Massignon gene aynı mektupta Henry Corbin'den, müsteşriklerin 14

yüzyıldır ihmâl ettikleri bir şahsiyet olarak Fâtımatü-z Zehrâ hakkında bir

korpus yâni kendisi hakkında yazılmış olanları ve rivâyetleri bir araya

toplayan bir eser hazırlanmasını taleb etmekte ve bunu şu sözlerle dile

getirmekteydi: "Bunu beş yıldır düşünmekteyim; ve daha önce giriştiğiniz

bütün projelerinize rağmen eğer bu Korpus meselesini ele alabilirseniz bunu hayr

dualarımla karşılayacağım. Çünkü bunun Şiîlik ile Sünnîlik, İslâm ile

Hıristiyanlık arasında kudretli bir birleşme aracı olması mümkündür".

Ne yazık ki Massignon'un bu arzusu gerçekleşememiştir.

Ortak noktaları İslâm'a duydukları

büyük hayranlık olan bu iki büyük dostun inanç âlemlerindeki antisimetrik

konumları da ilgi çekicidir. Massignon'un zâhiren katolik olmasına karşılık,

Henry Corbin zâhiren protestandır. Massignon sünnî İslâm ile Corbin ise şiî

İslâm ile meşgūl olmuşlardır. Massignon Vahdet-i Şuhûd, Corbin ise Vahdet-i

Vücûd taraftarıdır. Massignon çile içinde, nefsini hor-hakîr-zelîl-günâhkâr

gören bir tevâzu ile fakat mücâdele ve celâliyet dolu bir cehennem hayatı

geçirmiştir. Henry Corbin ise dengeli,

sâkin ve huzurlu bir hayat sürmüştür. Bunun için Massignon'a Nâr Adamı^[32], Henry Corbin'e ise

Nûr Adamı^[33] denmiştir^[34].

Sonuç

Massignon A) eserleri, ve B)

müslümanlara ve bütün mazlumlara daima destek olan cihâdı ile yalnızca

XX. yüzyıl Fransa'sını değil, İslâm ülkelerini de derinden etkilemiş müstesnâ

bir zâttır. İşlediği günâhların bilincinde,

ferâgat-ı nefs ve tövbe sâhibi bir hıristiyan râhip olmasına rağmen,

Massignon'un: 1) Hallâc-ı Mansûr'a, Fâtımatü-z Zehrâ'ya, Selmân-ı Fârisî'ye ve

Hz Muhammed'e duyduğu, pekçok müslümanda bulunmayan o inanılmaz saygısı ve

muhabbeti, 2) müslümanlar ile hıristiyanlar arasında karşılıklı anlayış, saygı

ve muhabbete dayalı bir diyalog ve dostluğun tesisi için mücâhidâne

teşebbüsleri, ve 3) Katolik Kilisesi'nin II. Vatikan Konsili'nde müslümanlara

bakış açısını değiştirmesinin zeminini hazırlamaktaki etkin rolü, (bütün şahsî kusurlarına, çelişkilerine ve

zâhirî görünüşüne rağmen) idrâk, temyiz ve adâlet sâhiplerinin bir

Fâtiha'yı onun rûhundan esirgememeleri için yeter de artar bile!